Chuyên gia Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc quan ngại về báo cáo Việt Nam đàn áp người Khmer Krom

BBC Tiếng Việt | 2025-9-13 

Bốn trong số chín nhà sư và Phật tử người Khmer Krom bị Tòa án Nhân dân tỉnh Long An tuyên tổng án tù 25 năm trong phiên sơ thẩm năm ngoái đã được trả tự do dịp 2/9/2025.

Người thân của một trong số các nhà sư và Phật tử nói trên - ông Thạch Hanh (không phải tên thật), một nông dân ở xã Loan Mỹ, huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long - xác nhận với BBC News Tiếng Việt hôm 4/9 thông tin nói trên.

Ông Thạch Hanh cũng cho biết trong số bốn người được trả tự do không có tên ông Thạch Chanh Đa Ra, trụ trì chùa Đại Thọ (hay còn gọi là chùa Măng Kol Bô Rây theo tiếng Khmer) tại xã Loan Mỹ.

Vụ việc chín nhà sư và Phật tử người Khmer Krom ở Vĩnh Long bị bắt năm 2023 và bị tuyên án tù năm 2024 đã thu hút sự chú ý của giới nhân quyền quốc tế thời gian qua.

Hồi cuối tháng 8/2025, Nhóm Công tác Đặc biệt thuộc Hội đồng Nhân quyền của Liên Hợp Quốc đã chính thức phát đi thông cáo bày tỏ quan ngại sâu sắc trước các báo cáo về tình trạng đàn áp ngày càng gia tăng đối với người Khmer Krom bản địa ở Việt Nam, trong đó có tên của chín nhà sư và Phật tử này, bao gồm: Thượng tọa Thạch Chanh Đa Ra, Dương Khải, Thạch Quí Lầy, Kim Sa Rương, Thạch Chóp và Thạch Nha, Thạch Ve Sanal, Kim Khiêm, Kim Khu.

Nhóm Công tác Đặc biệt là tập hợp các báo cáo viên đặc biệt và chuyên gia độc lập được Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc thiết lập để theo dõi, báo cáo và tư vấn về các vấn đề nhân quyền trên toàn cầu.

Sự việc xảy ra thế nào?

Sự việc được truyền thông Việt Nam thuật lại xảy ra vào chiều 22/11/2023, khi tổ công tác của UBND huyện Tam Bình và xã Loan Mỹ đến chùa Đại Thọ để "liên hệ làm việc", nhưng không nói cụ thể là làm việc gì.

Ông Thạch Chanh Đa Ra, trụ trì chùa Măng Kol Bô Rây, khi đó đã "chỉ đạo" người trong chùa "bắt các thành viên trong tổ công tác, hành hung gây thương tích và đưa vào chánh điện, khóa cửa, canh giữ không cho ra ngoài," theo truyền thông Việt Nam trích dẫn thông tin từ cơ quan chức năng.

Báo Công an Nhân dân còn cáo buộc ông Thạch Chanh Đa Ra nhiều lần dùng điện thoại phát các video trên Facebook về vụ việc nói trên để "vu khống, xúc phạm các cơ quan chức năng".

Một số báo khác do Đảng Cộng sản Việt Nam quản lý, như báo Vĩnh Long, viết rằng từ năm 2020, ông Thạch Chanh Đa Ra và một số người dân tại ấp Tổng Hưng (xã Loan Mỹ, huyện Tam Bình) đã khởi công xây dựng "trái pháp luật" nhà nguyện Sala Chol Tian.

Ngày 26/3/2024, Cơ quan An ninh điều tra Công an tỉnh Vĩnh Long đã tống đạt quyết định khởi tố bị can và thi hành lệnh bắt tạm giam ông Thạch Chanh Đa Ra cùng tám nhà sư và Phật tử khác.

Tiếp đó, chính quyền địa phương cho phá bỏ nhà nguyện Sala Chol Tian vào ngày 1/4/2024.

Vào ngày 26/11/2024, Tòa án nhân dân tỉnh Vĩnh Long đã tuyên chín nhà sư và Phật tử nói trên tổng cộng hơn 25 năm tù về tội "lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân" và "bắt giữ người trái pháp luật".

Cùng ngày, Liên đoàn Khmer Kampuchea Krom (KKF) có trụ sở tại Mỹ ra thông cáo báo chí lên án việc kết án tù những nhà sư và nhà hoạt động Khmer, gọi đây là phiên tòa không công bằng.

KKF nói những nhà hoạt động Khmer đấu tranh cho quyền tự do và thực hành tôn giáo ôn hòa.

Ông Thạch Hanh nói với BBC News Tiếng Việt vào tháng 12/2024 rằng người nhà ông chỉ tham gia xây nhà nguyện Sala Chol Tian chứ không làm gì chống đối.

Ông cũng nói rằng cộng đồng người Khmer Krom ở Vĩnh Long muốn có ngôi giảng đường này làm chỗ thờ phượng, ma chay và dạy tiếng Khmer cho trẻ em vào mùa hè, nhưng xin phép mãi mà chính quyền không cho xây.

Ông Xarong Trần, Phó Chủ tịch KKF hiện đang sống tị nạn tại Ý, thì nói với BBC News Tiếng Việt hồi cuối năm 2024 rằng toàn bộ sự việc bắt người, bỏ tù nói trên ban đầu chỉ xuất phát từ những mâu thuẫn "rất nhỏ".

Đó là việc ông Thạch Chanh Đa Ra không muốn gia nhập Giáo hội Phật giáo Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam kiểm soát, mà muốn cộng đồng Khmer được thành lập giáo hội Phật giáo truyền thống của riêng họ.

Từ đó dẫn đến các mâu thuẫn khác, "bé xé ra to", khiến chính quyền ngày càng không ưa ông Đa Ra và những người theo ông.

Sư Thạch Chanh Đa Ra đã bị Giáo hội Phật giáo Việt Nam huyện Tam Bình kỷ luật, khai trừ khỏi hội vào năm 2023.

Việc các nhà tu hành không muốn đứng trong hàng ngũ các cơ sở tôn giáo do Đảng Cộng sản Việt Nam quản lý luôn là điều được chính quyền Việt Nam chấp nhận.

Trường hợp gần đây gây chú ý trong dư luận xã hội nhiều nhất là nhà sư Thích Minh Tuệ. Sư Minh Tuệ luôn khẳng định ông đứng ngoài mọi giáo hội, chùa chiền.

Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc nói gì?

"Chúng tôi vô cùng lo ngại trước các báo cáo cho thấy các nhà bảo vệ nhân quyền Khmer Krom, các nhà hoạt động và các vị sư Phật giáo Nguyên thủy đang phải đối mặt với sự quấy rối có hệ thống, bị hình sự hóa, cùng sự đàn áp về tôn giáo và văn hóa," Nhóm Công tác Đặc biệt thuộc Hội đồng Nhân quyền của Liên Hợp Quốc viết trong thông cáo báo chí phát đi hôm 25/8.

"Các nỗ lực hòa bình nhằm thúc đẩy bản sắc, biểu đạt văn hóa và tự do tôn giáo của người bản địa không bao giờ nên bị coi là mối đe dọa đối với an ninh quốc gia hay trật tự công cộng," theo thông cáo.

Ít nhất 17 vị sư Khmer Krom, các nhà hoạt động cộng đồng và các nhà bảo vệ nhân quyền được nêu tên trong báo cáo của Nhóm Công tác Đặc biệt.

Trong số này, có chín nhà sư và Phật tử Khmer Krom từ chùa Măng Kol Bô Rây nêu trên.

Theo thông cáo, những vị sư này đã bị xét xử tại những phiên tòa "không công bằng" và bị tuyên những bản án nặng nề chỉ vì họ "thực hiện một cách ôn hòa quyền tự do tôn giáo hoặc tín ngưỡng, tự do ngôn luận, tự do lập hội, quyền hội họp ôn hòa và quyền tham gia đời sống văn hóa".

Thông cáo cũng cho hay một số người bị giam giữ được cho là đã bị tra tấn hoặc ngược đãi trong thời gian tạm giam trước khi xét xử.

Thông cáo đề cập đến "cuộc đột kích bạo lực" vào chùa Măng Kol Bô Rây tại xã Loan Mỹ ngày 22/11/2023 của chính quyền địa phương.

Các báo cáo viên đặc biệt của Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc cũng nêu rằng họ nhận được các báo cáo cho hay một phần của ngôi chùa đã bị phá hủy, khiến việc mở các lớp học tiếng Khmer cho trẻ em tại đây bị cản trở, các vị sư của chùa bị bắt phải hoàn tục.

Người Khmer Krom, một cộng đồng bản địa sinh sống tại Đồng bằng sông Cửu Long, từ lâu đã phản ánh tình trạng phân biệt đối xử, hạn chế thực hành tôn giáo, cùng giới hạn trong việc thực hiện các quyền văn hóa và ngôn ngữ, theo thông cáo.

Thông cáo của Nhóm Công tác Đặc biệt nói rằng các nhà bảo vệ nhân quyền và nhà hoạt động Khmer Krom này đã phải đối mặt với sự đe dọa, giam giữ tùy tiện và bị tuyên án nặng nề.

Nhóm Công tác Đặc biệt trước đây từng nêu lên những quan ngại tương tự trong các trao đổi với Chính phủ Việt Nam vào năm 2021 và 2022.

"Chúng tôi kêu gọi Chính phủ Việt Nam công nhận và bảo vệ quyền của các cộng đồng bản địa, các nhóm tôn giáo thiểu số và những người đang bảo vệ các quyền này, phù hợp với các tiêu chuẩn nhân quyền quốc tế," thông cáo viết.

Các báo cáo viên đặc biệt của Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc cũng kêu gọi chính phủ Việt Nam chấm dứt việc sử dụng các điều luật an ninh mơ hồ nhằm vào các nhà bảo vệ nhân quyền và cộng đồng thiểu số, trả tự do cho tất cả những người bị giam giữ chỉ vì thực hiện các quyền cơ bản của mình, và bảo đảm rằng tất cả những người bị giam giữ được tiếp cận với luật sư, thăm gặp gia đình và chăm sóc y tế đầy đủ.

Báo cáo cũng nêu tên của hai nhà sư Khmer Krom nữa là Tô Hoàng Chương và Thạch Cương - cả hai vẫn đang thụ án tù lần lượt là 3 năm 6 tháng và 4 năm với tội danh "lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân".

Phiên tòa xét xử hai ông Chương và Cương diễn ra ngày 20/3/2024 tại Tòa án nhân dân huyện Cầu Ngang (Trà Vinh).

Hai ông bị cáo buộc đăng, chia sẻ bài viết, hình ảnh, video của cá nhân, trang mạng nước ngoài trên mạng xã hội với "nội dung gây ảnh hưởng đến đoàn kết dân tộc, tôn giáo; xuyên tạc chính quyền, xuyên tạc lịch sử Việt Nam, xúc phạm uy tín của lực lượng Công an nhân dân Việt Nam".

Tuy nhiên, truyền thông Việt Nam không nêu cụ thể đó là các bài viết, video nào.

Hồi tháng 7/2025, Nhóm Công tác về Giam giữ Tùy tiện (WGAD) thuộc Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc đã ban hành Ý kiến số 30/2025 liên quan đến riêng hai ông ông Tô Hoàng Chương và ông Thạch Cương, và gọi hai ông là "các nhà hoạt động Khmer Krom bản địa".

Nhóm Công tác về Giam giữ Tùy tiện nhận định rằng việc chính quyền Việt Nam giam giữ ông Tô Hoàng Chương và ông Thạch Cương là "tùy tiện".

Báo cáo cũng nêu rằng hai ông chỉ thực hiện hợp pháp quyền tự do ngôn luận, tự do biểu đạt, tự do tôn giáo và các quyền khác mà những người thuộc nhóm dân tộc hoặc ngôn ngữ thiểu số được hưởng.

Hai ông cũng bị tước đoạt quyền được xét xử công bằng, theo báo cáo của WGAD.

WGAD đã yêu cầu chính phủ Việt Nam trả tự do ngay lập tức cho ông Tô Hoàng Chương và ông Thạch Cương, đồng thời bảo đảm cho họ quyền được bồi thường và các hình thức đền bù khác có hiệu lực, phù hợp với luật pháp quốc tế.

WGAD lưu ý rằng vụ việc này chỉ là một trong số nhiều trường hợp mà nhóm nhận được báo cáo trong những năm gần đây liên quan đến tình trạng bị tước tự do một cách tùy tiện, đặc biệt là đối với các nhà bảo vệ nhân quyền tại Việt Nam.

Nhiều trường hợp theo cùng một mô thức quen thuộc: bắt giữ không phù hợp với chuẩn mực quốc tế, giam giữ kéo dài trước khi xét xử mà không được tiếp cận luật sư, giam giữ biệt lập, truy tố theo các tội danh được mô tả mơ hồ chỉ vì thực thi ôn hòa các quyền con người, phiên tòa chóng vánh và xử kín, không tuân thủ thủ tục tố tụng, bản án nặng nề, và việc từ chối cho các nhà bảo vệ nhân quyền tiếp xúc với thế giới bên ngoài.

WGAD bày tỏ lo ngại rằng mô thức này cho thấy có một vấn đề mang tính hệ thống về giam giữ tùy tiện tại Việt Nam, nếu tiếp diễn có thể cấu thành một sự vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế.

Từ năm 1997 đến nay, WGAD đã ban hành 58 ý kiến liên quan đến Việt Nam. Tất cả các ý kiến đều được công bố công khai và có trong cơ sở dữ liệu ý kiến của WGAD.

Những rạn nứt giữa cộng đồng người Khmer tại Nam Bộ với chính quyền Việt Nam đã tồn tại nhiều năm qua.

Hiện có khoảng 1,3 triệu người Khmer hiện đang sống ở các tỉnh miền Nam Việt Nam.

Một bài viết trên website của báo Công an Nhân dân trích lời người phát ngôn Bộ Ngoại giao Phạm Thu Hằng ngày 31/8/2023, "bác bỏ những thông tin không có cơ sở, sai sự thật về tình hình người Khmer ở Việt Nam".

Bà Hằng khẳng định "các dân tộc Việt Nam đều được đối xử bình đẳng".

Nhưng trong nhiều thập kỷ qua, Hà Nội vướng chỉ trích về việc "muốn đồng hóa người Khmer", và do luôn lo ngại về việc hình thành một "Nhà nước Khmer Krom", đã siết chặt việc kiểm soát các hoạt động của cộng đồng này, trong đó có tôn giáo.

Ông Xarong Trần, Phó Chủ tịch Liên đoàn Khmer Kampuchea Krom (KKF) hiện đang sống tị nạn tại Ý, nói với BBC sau phiên toà xét xử chín nhà sư và Phật tử Khmer Krom năm 2024 rằng "chính quyền nói tự do tôn giáo" nhưng lại "ràng buộc quá mức".

"Nay đi tu phải xin phép, mở trường học tiếng Khmer trong chùa cũng phải xin phép, mà phải dạy theo chương trình của chính quyền chứ mình không có quyền. Mà học ổng [chính quyền] cũng theo dõi dữ lắm."

"Những tăng thống, đại đức, trụ trì không do dân bổn sóc đó bầu mà do chính quyền chỉ thị. Đó là chuyện không đúng. Vì chính quyền chỉ cho những người thân chính quyền lên làm trụ trì. Còn dân thì muốn những người thực sự sống vì đạo và vì dân bổn sóc... Chính quyền đã can thiệp quá sâu vào đạo giáo và phong tục của người Khmer," ông Xarong Trần nói. 

Trở lại trang chính

[Trang nhà] [Về MLNQ] [Luật NQ] [Tài liệu] [Báo cáo NQ] [Giải NQVN ] [Diễn đàn] [Liên kết]